شماره 97، مهر و آبان 1397، هوشنگ نادریان

در حرفه حسابرسی خصوصیت «استقلال» آنچنان بااهمیت است که با عنوان حسابرس پیوند خورده و این صفت، حسابرس را از دیگر انواع حسابرسان تفکیک و جدا می سازد. در ادبیات حسابرسی نیز وصف استقلال، هر دو جنبه «ظاهری» و «درونی» حسابرس را شامل می شود. حسابرسان به منظور جلب اعتماد عمومی هم باید «مستقل باشند» و هم «مستقل به نظر برسند».
به نظر نمی رسد کسی در اهمیت و ضرورت استقلال برای حسابرس تردید داشته باشد. استقلال حسابرس برای تأمین سلامت محیط اقتصادی ضروری است و شناسایی، معرفی و اجرای راهکارها برای رفع معضل ها و موانع استقلال، بخشی از «سازوکارهای لازم برای مقابله با فساد» است.
یکی از عواملی که استقلال حسابرس را تهدید می کند «وابستگی حسابرس به درامد برای تداوم کار» است که با لحاظ کردن فشار کارفرمایان برای اخذ گزارش مقبول، بدون آنکه زمینه های آن را فراهم کرده باشند، این تهدید مضاعف می شود. مؤسسه های کوچک در این میان در معرض خطر بیشتری هستند؛ هر چند این خطر در مؤسسه های بزرگ هم منتفی نیست.
با توجه به اینکه در شرایط فعلی کارهای به فعل درآمده برای حسابرسان کشور متناسب با توان و ظرفیت آنها نیست، درگیرشدن و رقابت در مناقصه ها، قیمت شکنی به منظور جذب کار، و تلاشهای بعدی برای حفظ آن، از مخاطره های عمده حرفه حسابرسی است.
به نظر می رسد وظیفه اخلاقی حسابرسان برای رعایت ارزشها و به ویژه استقلال، بیش از دیگران باشد. عواملی مانند «قناعت»، «خدا را در همه شرایط حاضر و ناظر دیدن»، «احساس مسئولیت اجتماعی»، «صداقت و درستکاری»، «شجاعت»، «ترجیح منافع عمومی به منافع شخصی» و … از عوامل مؤثر در «جلب و حفظ اعتماد عمومی» است. رعایت نکردن اصول و ارزشهای حرفه ای هرچند ممکن است منافع کوتاهمدت حسابرس را حفظ کند، اما موجب سلب اعتماد به حرفه حسابرسی می شود؛ که این، اثرهای زیانبار و درازمدتی بر حرفه حسابرسی خواهد داشت.
همه ما حسابرسان، مکلفیم در تمامی مراحل برنامه ریزی و انجام حسابرسی و گزارشگری، از ایجاد هر زمینه ای که خدشه بر استقلال و بیطرفی حسابرس وارد می کند، اکیداً اجتناب کنیم. اعتبار و حیثیت حرفه در گرو اقدامهای مسئولانه تمامی حسابرسان در این زمینه است؛ هرچند از نقش مهم دولت و مراجع نظارتی در تأمین استقلال حسابرسان نیز نباید به سادگی گذشت.
«بازنگری قوانین و مقررات» جامعه حسابداران رسمی ایران، با رویکرد رفع نواقص مرتبط با استقلال، «به فعل درآوردن» تمامی کارهای تحت شمول حسابرسی و «افزایش نفوذ حسابرسی» در کشور، «ایجاد زمینه بزرگتر شدن» مؤسسه های حسابرسی، «ترویج فرهنگ حسابدهی و حسابخواهی» به صورت جدی در میان ذینفعان، «منع دخالت مسئولان اجرایی در انتخاب حسابرس مستقل» و سخت تر کردن شرایط برای «تغییر حسابرسان قبل از موعد»، از نمونه های این اقدامهاست.