در استاندارد حسابرسی20 «تردید حرفه ای» بدینگونه تعریف شده است: "نگرشی که متضمن یک ذهن پرسشگر (هشیاری نسبت به شرایطی که می تواند نشانه تحریف ناشی از تقلب یا اشتباه باشد) و ارزیابی نقادانه شواهد حسابرسی است."
با وجود تأکیدهای فراوان در استانداردهای حسابرسی و در دستورالعملهای حسابرسی مؤسسه های حسابرسی، شواهدی دال بر توجه به مفاهیم تردید حرفه ای مشاهده نمی شود. در جهان نیز این بی توجهی کمابیش وجود دارد؛ چنانچه به تازگی بر تقویت مفهوم «تردید حرفه ای» در آیین رفتار حرفه ای حسابداران نیز تأکید شده است. این تأکید نشاندهنده ارتباط تردید حرفه ای با بخشهایی از آیین رفتار حرفه ای حسابداران است. به همین ترتیب، به نظر می رسد «تردید حرفه ای» ارتباطی تنگاتنگ با ریسک ذاتی (در سطح صورتهای مالی) داشته باشد.
پژوهشهای انجام شده پیرامون «تردید حرفه ای» نه تنها در ایران، بلکه در جهان گستره محدودی دارد. در این پژوهشهای محدود برای «تردید حرفه ای» چهار ویژگی برشمرده اند؛ اعتماد فردی (اعتماد به اظهارات و روابط بین افراد)، تعلیق در قضاوت (تا زمان دستیابی به شواهد بالنسبه قطعی)، منبع کنترلی (اعتماد افراد به چگونگی کنترل محیط) و شک (ناشی از تجربه و دانش حسابرس)، به این ترتیب، پایه «تردید حرفه ای» نوعی تردید و تعلیق در ارزیابی شواهد و قضاوت درخصوص آنهاست.
اینکه «تردید حرفه ای» آموختنی است تا حدودی قابل پذیرش است، اما در این امر تجربه نیز نقش چشمگیری ایفا می کند؛ آنچنانکه برخی معتقدند ارتقا و بهبود تصمیمهایی که حسابرس در زمینه «تردید حرفه ای» می گیرد، بیشتر اوقات ناشی از قضاوتهای اوست که تنها طی سالها تجربه دستیافتنی است. در عین حال، سوابق بین المللی نشان می دهد بسیاری از انتقاداتی که در دادگاهها به حسابرسان شده، پذیرش برخی اظهارات مدیریت است که ارتباطی تنگاتنگ با بی توجهی به «تردید حرفه ای» دارد و این امر به طور عمده با حسابرسان باتجربه سروکار داشته است.
حال اگر بپذیریم که برخورد مناسب با «تردید حرفه ای» بیشتر در گرو تجربه های حسابرس است، لزوم توجه به آن در دستورالعملهای حسابرسی افزایش می یابد. ضرورت درج مفهوم «تردید حرفه ای» در دستورالعملهای حسابرسی، نقش و اهمیت موضوع را در طول حسابرسی روشنتر می سازد و قضاوتهای حسابرسی را اتکاپذیرتر می کند.
به بیان دیگر، «تردید حرفه ای» رویکردی است که در آن حسابرس نه بر تقلب مدیران تأکید می کند و نه بر صداقت مطلق آنان؛ بلکه حفظ تعادلی مد نظر است که قضاوت مناسبتر حسابرس را شکل می دهد. بدین ترتیب، «تردید حرفه ای» قضاوت را بهبود می بخشد و بهبود قضاوت، خطر حسابرسی را کاهش می دهد. از اینرو، «تردید حرفه ای» ارتباطی مستقیم به کاهش خطر حسابرسی دارد و ممکن است بر کمیت و کیفیت شواهد حسابرسی تأثیرگذار باشد.
«تردید حرفه ای» بخش جدانشدنی از کار حسابرسی است، اما آنچه مهم به نظر می رسد، کیفیت و کمیت و درواقع نوعی اندازه گیری آن است و اینکه «تردید حرفه ای» به میزان لازم و کافی در تصمیم گیریها و قضاوتها به کار رفته باشد؛ کمّی کردن «تردید حرفه ای» بحثی دشوار است که یافتن پاسخ برای آن، نیازمند پژوهش است.
«تردید حرفه ای» با شواهد حسابرسی، قضاوت درخصوص آنها، تصمیمگیری و درنهایت خطر حسابرسی سروکار دارد، و در حالیکه مفهومی جا افتاده است، اما در دستورالعمهای حسابرسی رد آشکار و مشخص آن دیده نمی شود. نوعی کمّی کردن «تردید حرفه ای» نیز مفهومی است که جای آن در دستورالعملها است که همراه با توجه بیشتر حسابرسان به آن، در عمل بسیار ضروری به نظر می رسد.
مباحث «تردید حرفه ای» را با تردید بنگریم و با توجه به آن ارزیابی شواهد و قضاوت در مورد اتکاپذیری آنها را ارتقا بخشیم.
