ابزار مالی به وسیله واحدهای اقتصادی مالی و غیرمالی در هر اندازهای برای مقاصد گوناگونی به کار می رود. بعضی واحدها حجم بالایی ابزار مالی نگهداری می کنند یا معامله.های درخورتوجهی دارند، در حالی که بعضی دیگر ممکن است تنها معاملات محدودی داشته باشند بعضی واحدها ممکن است در پی کسب منافع از ریسک ابزار مالی باشند، در حالی که بعضی دیگر تنها بخواهند از طریق مصون سازی یا مدیریت ریسک از ابزار مالی برای کاهش ریسکهای معین استفاده کنند.
ابزار مالی ممکن است ساده یا پیچیده باشد. هرچه جریان وجوه نسبت به تغییرات شرایط بازار، تغییرپذیرتر باشد، اندازه گیری ارزش بازار آن ممکن است پیچیده تر و با قطعیت کمتر همراه باشد. حجم ابزار مالی نگهداری یا معامله شده، منبع دیگر پیچیدگی ابزار مالی است.
حسابداری ابزار مالی، به دلیل نقش گسترده آن در بحران مالی جهانی اخیر، از نظر هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری (IASB) و هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) از اولویت بالایی برخوردار بوده است. استانداردهای حسابداری مرتبط با ابزار مالی، بر همه واحدهای تجاری که دارای ابزار مالی هستند، تأثیر می گذارد گرچه، میزان تأثیر، به اهمیت نسبی ابزار مالی در عملیات و وضعیت مالی و همچنین راهبرد کسب وکار واحد تجاری، بستگی دارد.
تدوین استانداردهای جدید ابزار مالی ابتدا در قالب پروژه همگرایی شروع شد گرچه به آن منجر نشد. این دو هیئت به تلاش خود برای دستیابی به همگرایی ادامه می دهند اما به رغم آن، تفاوتهایی در استانداردهای آنها وجود خواهد داشت.
در ژوئیه 2014 میلادی، هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری، ویرایش نهایی استاندارد بین المللی گزارشگری مالی شماره 9 (IFRS 9) با عنوان «ابزار مالی» را منتشر ساخت. ویرایش نهایی این استاندارد، بخشهای طبقه بندی و اندازه گیری، کاهش ارزش، و حسابداری مصون سازی را که پیش از آن به صورت مرحله ای برای جایگزینی استاندارد بین المللی حسابداری شماره 39 (IAS 39) تدوین شده بودند، یکجا در خود جای داده است.
در این استاندارد، مدلی آینده نگر برای زیان اعتباری مورد انتظار وجود دارد که منجر به شناخت به موقع تر زیانهای وام می شود که مدلی یکتاست و برای تمام ابزار مالی مشمول حسابداری کاهش ارزش کاربرد دارد. افزون بر این، استاندارد بین المللی گزارشگری مالی شماره 9، به مسائل مربوط به آن چه «اعتبارِ خودی» نام گرفته، پاسخ می دهد، به ترتیبی که بانکها و دیگر واحدها، در زمانی که ارزش منصفانه را برای روش اندازه گیری بدهی انتخاب کرده باشند، می توانند درامد حاصل از کاهش یافتن ارزش بدهی خود در اثر کاهش در ارزش اعتباری را در سود یا زیان ثبت کنند. همچنین این استاندارد، شامل یک مدل بهبودیافته حسابداری مصون سازی است تا جنبه های اقتصادی مدیریت ریسک را به صورت بهتری با نحوه عمل حسابداری پیوند دهد. تاریخ مؤثر اجرای این استاندارد، اول ژانویه 2018 است.
هیئت استانداردهای حسابداری مالی، این پروژه را به سه بخش تقسیم کرد طبقه بندی و اندازه گیری، کاهش ارزش، و مصون سازی در ژانویه 2016 میلادی، هیئت یادشده استاندارد نهایی ابزار مالی با عنوان «طبقه بندی و اندازه گیری» را منتشر ساخت که اجرای آن برای شرکتهای سهامی عام از 15 دسامبر 2017 میلادی الزامی است. استانداردهای کاهش ارزش و مصون سازی قرار است پس از این ارائه شوند. از میان سه استاندارد یادشده، استاندارد کاهش ارزش، بیشترین تأثیر را بر استفاده کنندگان خواهد داشت و در نتیجه به کارگیری آن نیازمند وقت و منابع درخورتوجهی است.
در ایران، ابزار مالی پیچیده و ریسکهای مرتبط با آن کمتر مورد توجه حسابداران قرار گرفته است هنوز استاندارد حسابداری برای ابزار مالی تدوین نشده است و حسابرسان از بیانیه ها و رهنمودهای خاص ابزار مالی که آنان را در حسابرسی یاری کند، بی بهره اند.
در سالهای اخیر، دامنه عملیات بانکداری و فعالیتهای نهادهای مالی کشور توسعه کمّی و کیفی درخورتوجهی داشته است. تصمیم گیرندگان اقتصادی نیازمندند و حق دارند به اطلاعات معتبر و مربوط درباره وضعیت مالی و عملکرد واحدهای بخش بانکی و مالی دسترس داشته باشند.
حسابداران و حسابرسان کشور می توانند و باید به این نیاز با شایستگی پاسخ دهند.
